De Zwarte specht heeft sterke poten, waarmee hij zich moeiteloos tegen boomstammen ophijst. Manhaftig hakt hij in op de schors van bomen en haalt er de insecten uit, zoals mieren en keverlarven; maar hij eet ook wel zaden. Het mannetje en het vrouwtje maken samen een veilige nestholte in een boom, waarin ze 4 tot 6 jongen grootbrengen.
Een luidruchtig type in een stemmig zwart pak
De Zwarte specht is een goeie drummer, zoals alle leden van de spechtenfamilie. Hij timmert er graag op los in de schors van bomen, met zijn lange, rechte, krachtige snavel.
Zwarte jas, rode pet
De Zwarte specht is veruit de grootste specht van Europa; je herkent hem meteen aan zijn diepzwarte jas en het contrasterende, knalrode petje, dat van het voorhoofd tot achter in de nek reikt.Bij het mannetje, tenminste; want bij het vrouwje zijn alleen de nekveren rood.Verder zijn er geen lichtere kleurtoetsen, behalve dan bij de ogen en de snavel. De witte oogiris valt sterk op in het zwart van de kop; de snavel is ook in die kleur uitgevoerd, al wordt hij bij de punt vaak donker.
Geboren klimmer
De zwarte specht heeft krachtige poten, die tot aan de tenen zijn bevederd. Daarmee kan hij zich goed vasthaken in de schors van bomen; daarbij steunt hij mede op zijn lange, ruitvormige staart. In de vlucht toont hij zijn brede, afgeronde, duidelijk ‘gevingerde’ vleugels, die hij altijd wat onder het lichaam uitgespannen houdt; dat laatste zie je bij de meeste spechten. De kop houdt hij juist een beetje omhoog, met behulp van zijn dunne, korte hals.
Boombewoner
De Zwarte specht is een standvogel, en hij leeft in oude, aaneengesloten bosbestanden. Dat mogen dan zowel naaldbossen als loofbossen zijn; maar hij broedt toch het liefst in opgaande beuken.Het leven van de Zwarte specht speelt zich volledig in de bomen af. Hij vindt er al het voedsel dat hij nodig heeft, en hij roffelt met de snavel op de schors om soortgenoten van zijn aanwezigheid op de hoogte te houden. Hij hakt gaten in het hout om er met zijn lange snavel levende prooien uit op te diepen, met name kevers en insectenlarven. Hij daalt echter ook wel uit zijn geliefde boomtoppen af naar de grond, om daar uiteenlopende zaken te nuttigen, zoals mieren, zaden van coniferen, bessen en andere vruchten. De Zwarte specht brengt zijn jongen groot met insecten en insectenlarven die hij met zijn lange, spitse snavel uit boomstammen trekt.
Jongen goed beveiligd
De Zwarte specht nestelt in een holte van een boomstam. Hij zoekt een boom van voldoende afmetingen uit, met een stam van een halve meter of meer, en hakt daarin een grote nestkamer met een ovale ingang uit. Die stoffeert hij met losse spaanders, en dan legt het vrouwtje er in april en mei vier tot zes glanzend witte eieren in, die door beide ouders in twee weken worden uitgebroed. De jongen verlaten het nest pas na ongeveer acht weken.
Territorium
Een welbekende eigenaardigheid in het gedrag van spechten is het kenmerkende geroffel dat ze met de snavel op de schors van bomen ten gehore brengen. Dat geluid is van verre te horen en doet denken aan een mitrailleursalvo; het dient om soortgenoten te laten weten dat ze er nog zijn en geen indringers dulden in hun territorium, dat 500 tot 1000 hectare bos kan omvatten.
Verwante soorten
De Zwarte specht lijkt wel een beetje op de Kauw (Corvus monedula), een soort uit een heel andere familie (Corvidae), maar
overeenkomstig in spanwijdte en eveneen in het bezit van een wit oog in een overwegend zwart verenpak. Echte
verwanten, zoals de Groene specht (Picus iridis) en de Grote, Middelste en Kleine bonte specht (Dendrocopos major, D. medius en D. minoì zijn heel anders, zeer veel bonter gekleurd, en ook allemaal een flink stuk kleiner dan de Zwarte specht. Witte ogen en rode kruinveren komen echter bij verschillende spechtensoorten voor.
Ecologie en bedreigingen voor de soort
Een vogel in dienst van het bos
Men ziet de Zwarte specht soms als een meedogenloze bomenvernieler, maar in feite vervult hij een voorname functie in de Europese beuken- en naaldbossen. Hij eet grote aantallen insecten die onder de schors en vooral ook in dood hout van bomen leven. Zo levert hij een geheel eigen bijdrage aan de regelprocessen in het bos.
Een honkvast dier
De Zwarte specht is voor de nestbouw volledig afhankelijk van bossen. Vooral gebieden met veel naaldbossen en beukenbossen vormen een gastvrije omgeving voor deze standvogel, die alleen wil verhuizen als zijn leven ervan afhangt. Geschikte bossen vindt de Zwarte specht momenteel nog in heel Europa, van Spanje tot Noord-Rusland en van Noord- Scandinavië tot Griekenland en de Kaukasus. Op de Britse eilanden ontbreekt hij echter. Op de kleinere schaal van ons land is hij als broedvogel vrijwel beperkt tot de hogere zandgronden.
De Zwade specht hakt een ovale nestingang uit, waar een mannenvuist net doorheen kan.
Zichtbaar verschil
Nesten van de Zwade specht verschillen duidelijk van die van andere spechten. Ze hebben een grote, ovale ingang, 9 cm breed en 12 cm hoog; bij andere spechten is de nestingang rond en veel kleiner.
Bosbouwers boos
Over de gevolgen van de Zwarte specht voor de ecologie en de gezondheidstoestand van het bos verschilt men van mening. Bosbouwers hebben weinig op met dit dier; volgens hen richt hij schade aan omdat hij nesten bouwt in zowel zieke als gezonde bomen. Toch komt het maar zelden voor dat een gezonde boom eraan sterft als er een specht in komt wonen.
Toch een nuttige soort
Volgens deskundigen wordt het ecologische evenwicht niet ernstig verstoord door de Zwarte specht, want hij eet vooral veel xylofage (hout-etende) insecten en hij houdt er een zeer ruim territorium op na (soms wel 1000 hectare). Bovendien worden verlaten spechtenholen dikwijls weer in gebruik genomen door andere dieren, zoals de Bosuil, de Holenduif en de Boommarter.
Omhakken helpt niet
Diezelfde deskundigen adviseren om gezonde bomen waar een Zwade specht in huist toch vooral niet om te hakken; want dan zoeken de dieren nieuwe bomen op, die ze ongemoeid hadden gelaten als de reeds door hen bewerkte bomen waren blijven staan. Zeker is, dat Zwade spechten graag gebruik maken van reeds bestaande holen.
Status van de soort
In heel Europa is de Zwarte specht beschermd. De status is recent als ‘niet ongunstig’ omschreven. De West-Europese populaties zijn zelfs toegenomen, omdat ooit veel naaldhout is aangeplant dat nu oud genoeg is voor de Zwarte specht. Habitatverlies door versnippering van grote boscomplexen en het kappen van oude bomen blijft de voornaamste bedreiging voor de soort. Ook heeft hij te lijden van wildstroperij.
Leefgebied Zwarte spechten
Veruit de meeste Zwarte spechten wonen in Europa, maar de soort komt ook in een brede gordel dwars door Azië voor, zelfs helemaal tot in Japan.
