De Kwartel is de kleinste hoendervogel van Europa. Het is ook de enige soort binnen zijn familie die geneigd is lange trektochten naar sub-Sahara-Afrika te maken. Dankzij zijn streperig bruine schutkleur kan hij veilig in hoog gras of graanvelden rondlopen. Niet toevallig vormen zulke begroeiingen zijn voorkeurshabitat.
Een veldhoentje met een luide stem
Kwartels leven in open terrein als graanakkers en hooilanden, maar je krijgt deze kleine, schuwe vogels daar niet gemakkelijk te zien, omdat ze door hun streperig bruin-met-beige verenkleed uitstekend gecamoufleerd zijn. En dan moet je ook nog oppassen dat je ze niet voor kuikens van de Patrijs verslijt.
Altijd in de dekking
Kwartels wagen zich zelden buiten de dekking, in open, onbegroeid terrein. Meestal scharrelen ze rond in hoog gras of graan; daar levert hun verenpak de beste camouflage op. Overdag lopen ze krom en ineengedoken door het veld, met de kop tussen de schouders. Moeten ze toch een open plek zonder goede dekking over, dan kruipen ze bijna op hun buik. Vermoeden ze onraad, dan rennen ze op hun stevige pootjes haastig weg, of vliegen ze met vlugge wiekslagen een stukje vlak boven de begroeiing, waarna ze zo ruw en onhandig landen dat je beter van neerstorten kunt spreken!
Â
Krachtig stemgeluid
Al krijg je de Kwartel dan niet zo gemakkelijk te zien, toch is hij niet moeilijk te vinden als je afgaat op het geluid. Het mannetje roept vooral in de schemeruurtjes bij zonsop- en zonsondergang zijn eigenaardige, onmiskenbare ‘kwartelslag’, een snel en ritmisch herhaald, drielettergrepig kwik-me-dit”. Dat doet hij zo luid dat het soms een kilometer ver te horen is. Soms vult het vrouwtje dat liedje aan met haar korte, zachte, tweedelige roep: een laag “priet priet”
Reikhalzend mangetje
Zodra ze terug zijn uit hun winter-kwartieren, roepen of zingen de mannetjes dag en nacht, tot ze van een vrouwtje antwoord krijgen. Dan storten ze zich in een baltsritueel,waarbij het mannetje reikhalzend en met opgezette veren om het vrouwtje heendraait en met zijn vleugels over de grond sleept; ook biedt hij haar stukjes voedsel aan.Het vrouwtje bouwt haar nest op de grond, in het koren of in een hooiland. Ze krabt een nestkuil uit en bekleedt die met hooi en bladeren. Daarin legt ze een stuk of tien geelachtige, bruin-gevlekte eieren, en het kost haar ongeveer drie weken om die uit te broeden. Drie weken na het uitkomen kunnen de jongen vliegen, en na ongeveer een maand gaan ze zelfstandig leven. De Kwartel valt bij het zoeken naar zaden in hoog gras of graanvelden nauwelijks op.
Voedsel
Buiten de voortplantingstijd eten Kwartels in hoofdzaak kleine zaden van allerlei soort. Ze zoeken die vooral in graanvelden en andersoortig bouwland, bijvoorbeeld op luzerneakkers. Maar in het voorjaar verandert hun spijsvoorkeur. Dan kan hun menu wel voor circa 70% uit insecten bestaan, zoals mieren, kevers, spinnen en wantsen. De nestjongen worden in de eerste dagen uitsluitend met zulke insecten gevoerd, maar gaan weldra met de ouders mee op voedseljacht en nemen geleidelijk steeds meer zaden tot zich. Na een maand hebben ze zich de voedingsgewoonten van volwassen, niet-broedende dieren volledig eigengemaakt.
Verwante somten
De Kwartel behoort tot de veldhoenders, de onderfamilie Perdicinae uit de Phasianidae. Naaste verwanten zijn de Patrijs (Perdix perdix) en de Rode patrijs (Alectoris rufa). Die lijken zowel uiterlijk veel op de Kwartel (bolle vogels met een klein, puntig snaveltje) als door hun levenswijze en hun voorkeur voor open landschappen.
Niet verwarren met…
De Kwartelkoning (Crex crex), een ral
met roodbruine VleugelsAangere, roze poten en een heel andere; raspende roep.
Ecologie en bedreigingen voor de soort
Een hoendervogel die lange reizen maakt
Het kwartelgeslacht Coturnix telt wereldwijd minstens tien soorten, maar slechts een daarvan komt in Europa voor. Onder die tien kwartelsoorten zijn er verscheidene die trekken, wat bij andere hoendervogels niet voorkomt. Ook de Europese Kwartels zijn trekvogels; ze overwinteren in Afrika en Zuid-Azië. De reis is niet zonder gevaren.
Verborgen bestaan in gras of graan
In het algemeen gesproken leven Kwartels in open, dus weinig beboste landschappen met een lage begroeiing, zoals steppes en graanvelden, de cultuurvariant daarvan. Behalve in tarwe-, haver-, gerst- en roggeakkers voelt de Kwartel zich ook thuis in hooilanden en andere hooggraslanden. In zulk terrein kan hij zich gemakkelijk ongezien verplaatsen, zodat hij veilig is voor roofvijanden; ook vindt hij er rijkelijk het voedsel dat hij nodig heeft. Van maïs en koolzaadakkers of velden met zonne bloemen moet hij niets hebben, want uit té hoog gewas kan hij niet opvliegen.
Kwartels staan bloot aan sterke predatie en een hoge jachtdruk, omdat ze in open terrein leven en op de grond broeden.
Lange trektochten
De meeste hoendervogels hebben een beperkt vliegvermogen, maar de Kwartel voert elk jaar lange trektochten uit. De West-Europese populaties trekken vanaf augustus weg; voor het eind van september is ons land geheel ontruimd. Het reisdoel is Afrika bezuiden de Sahara, het gebied van Senegal tot Soedan. De Oost-Europese broedpopulaties overwinteren in hoofdzaak in Voor-Indië, Tijdens de trek, die groepsgewijs en ‘s nachts plaatsvindt, bewijst de Kwartel over een opmerkelijk uithoudingsvermogen te beschikken. Zo’n trekkend groepje kan met een kruissnelheid van 70 km per uur in één nacht meer dan 550 km afleggen!
Status van de soort
De Kwartel was ooit heel algemeen in Europa, maar heeft ondertussen in het wild een bedreigde status verworven. Doordat er nu ook vlees- en legkwartels gefokt worden, neemt de druk op de wilde populaties geleidelijk af.
Vernielde nesten
De Kwartel wordt door vele gevaren omringd; de voornaamste zijn de jacht, het gebruik van pesticiden en de vernieling van de nesten. Kwartels zijn zeer gewild om hun smakelijke vlees, en ook de eieren gelden als een delicatesse. Daarom worden deze vogels al eeuwenlang overmatig bejaagd. De vraag is zo groot dat men is begonnen kwartelfokkerijen op te zetten. Intussen lijden wilde Kwartels onder het gebruik van pesticiden, die leiden tot broze eierschalen en dus tot hoge mortaliteit bij de broedsels. Verder worden veel nesten tijdens het maaien en oogsten door landbouwmachines plat gereden.
Gebeurtenis
Bern:in de nacht van 9 op 10 oktober 1907 duizenden kwartels die op de trek passeerden, zagen zich door de zware regenval gedwongen tot een landing in de stad.Overal zag je ze zitten,op pleinen en daken. sommige bleven na deze gedenkwaardige ‘kwartelregen’ dood achter.
Leefgebied  De Kwartel
De Kwartel broedt in grote delen van Europa en Azië; van Spanje tot diep in Siberië en Tibet, De overwinteringsgebieden liggen in Afrika (van Senegal tot Soedan, alsook in het zuidwesten van dat continent) en Zuid-Azië (vooral India).
