keizerarend – Het wonderlijk rijk der vogels

De Keizerarend is maar zelden in West-Europa te zien. In de broedtijd voert deze prachtige roofvogel spectaculaire baltsvluchten uit, alvorens zijn nest te bouwen in een boomkruin. Onder de druk van vervolging en wijziging van zijn leefomgeving heeft hij zich steeds meer moeten terugtrekken in ontoegankelijke berggebieden.

Een enorme, zeer donkere arend
Keizerarenden beginnen aan het eind van hun vierde levensjaar aan de voortplanting deel te nemen. Ze kiezen een broedpartner voor het leven. Alleen wanneer een van beide partners sterft, gaat de andere een nieuwe paarbinding aan.

Indrukwekkend nest
In de baltstijd stijgen de broedpartners onder luid geroep naar grote hoogte, waar ze elkaar vastgrijpen om zich loodrecht omlaag te laten vallen. Vervolgens vliegen ze samen rondjes waarna ze landen en overgaan tot een paring. Het nest van de Keizerarend is een indrukwekkend bouwsel van takken en hooi, hoog in een boom. Een broedpaar gebruikt hetzelfde nest vaak jaren achtereen en breidt het steeds uit.Dardoor kan het nest wel twee meter breed worden. Vroeg in maart legt het vrouwtje twee eieren, die ze met een beetje hulp van het mannetje in ongeveer 43 dagen uitbroedt. De jongen verruilen hun donsjas in ongeveer 55 dagen voor een normaal verenkleed en verlaten een week later het nest. Toch blijven ze daarna nog zeker een maand in de buurt van het nest, waar ze door het vrouwtje worden bijgevoerd.

Dol op konijnen
Keizerarenden zijn roofvogels, dus in hoofdzaak carnivoor. Ze zijn dol op konijnen en hazen, maar eten ook flinke vogels (zoals eenden en kraaien) en reptielen. Af en toe eten ze vissen en insecten. Wanneer levende prooien schaars zijn, nemen ze genoegen met aas.

Veelzijdige jachttechnieken
Keizerarenden jagen alleen of in paren. Tegen het eind van de ochtend en in de late middaguren voeren ze patrouillevluchten uit boven open terrein. Terwijl ze daar hoger dan alle boomtoppen voortzweven, zien de grote roofvogels dankzij hun scherpe ogen elke prooi die zich onder hen op de grond beweegt Ze storten zich in scheve duikvlucht omlaag op het slachtoffer, dat ze met hun machtige klauwen grijpen en doden. Het komt ook wel voor dat ze vanuit een boom, meestal aan de rand van het bos op prooien zitten te loeren en daar dan laag over de grond op afvliegen. En hoewel ze zelf voortreffelijk kunnen jagen, stelen ze ook wel eens andere roofvogels hun prooien af. Sommige exemplaren blijken zelfs in hoofdzaak op deze manier in hun voedselbehoefte te voorzien.

Vliegtechniek
De Keizerarend lijkt vrij zwaargebouwd, maar hij stijgt moeiteloos op naar aanzienlijke hoogten en kan in de vlucht hoge snelheden bereiken. Na het opvliegen wint hij met wijd en recht uitgestoken vleugels gemakkelijk hoogte. Om zich snel of tegenwinds te verplaatsen maakt hij gebruik van de slagvlucht en houdt daarbij de vleugels iets geknikt, zodat de handvleugel voorgaat. De wiekslagen zijn dan diep en krachtig.Tijdens zijn indrukwekkende zweefvluchten houdt de Keizerarend de vleugels horizontaal en niet V-vormig aangeheven.

Geluid
De Keizerarend is meestal zwijgzaam, maar in de voortplantingstijd roept hij schor, vaak herhaald “grauk” of vlug, blaffend kow-kow-kow’

Verwante soorten
De Steppearend (Aquila nipa/ensis) en de Spaanse keizerarend (Aquila adalbertl) zijn nauw verwant met de Keizerarend. De eerste, wat kleinere soort leeft in meer open landschappen. De tweede werd vroeger als een ondersoort van de Keizerarend beschouwd. Hij verschilt door de geheel witte vleugelboeg.

Ecologie en bedreigingen voor de soort

In Europa met uitsterving bedreigd
De Keizerarend heeft een betrekkelijk groot areaal, maar in Europa is hij een van de zeldzaamste roofvogels. Het verdwijnen van bossen, de jacht, plundering van de nesten en ook het overmatige gebruik van pesticiden zijn de voornaamste factoren die ertoe hebben geleid dat deze soort op Europees niveau nu met uisterving is bedreigd.

Verdreven naar berggebieden
Keizerarenden houden zich vaak op in min of meer beboste gebieden nabij open laagvlakten waar ze goed kunnen jagen, maar ze komen ook in gebergten, in montane bossen op gemiddelde, niet al te grote hoogten voor. De Keizerarend is een grote roofvogel, die grote bomen nodig heeft om zijn nest te bouwen. Toch wordt de soort ook geregeld waargenomen in steppegebieden, agrarische landschappen en zelfs in halfwoestijnen.
Keizerarenden broeden in bosachtige gebieden, maar jagen vaak in meer open terrein. Tijdens de trek bezoeken Keizerarenden uiteenlopende habitats, al tonen ze dan een duidelijke voorkeur voor vochtige plaatsen.
Van oorsprong zijn het laaglandbewoners, maar onder de druk van stelselmatige vervolging en de verdwijning van hun voorkeurshabitat hebben ze zich steeds meer in berggebieden gevestigd.

Aantallen
In de laatste 12 jaar zijn de aantallen Keizerarenden met minstens 10% afgenomen. De wereldpopulatie wordt nu op minder dan 3000 broedparen geschat. Daarvan broeden er 200-300 in Europa, 600-900 in Rusland en 800 in Kazachstan.

Tijdens de trek in groepen
In de broedtijd leven Keizerarenden zeerverspreid in Europa en Azië, van Oostenrijk via Zuid-Rusland en Turkije oostwaarts tot de Bajkalregio (in Zuid-Siberië) en het oosten van Mongolië. De in Oostenrijk en Tsjechië broedende exemplaren gedragen zich als standvogels, maar overigens is de Keizerarend een trekvogel. De Europese broedvogels overwinteren in het Midden-Oosten en in Afrika (van Egypte tot Noord-Tanzania). De Centraal-Aziatische populaties doen dat in Noord-India. De meest oostelijke populaties trekken naar Midden- en Oost-China, maar ook naar het Verre Oosten van Siberië, bij de Japanse Zee. Keizerarenden leven meestal solitair, maar tijdens de trek sluiten ze zich tot losse groepen aaneen

Met uitsterving bedreigd
Keizerarenden vallen nog geregeld ten offer aan bejaging, het uitleggen van vergiftigd lokaas en plundering van nesten door bijvoorbeeld eierroof door verzamelaars.Daarnaast komen vogels om door botsingen met hoogspanningsleidingen. Maar de voornaamste bedreiging is de verdwijning van bosgebieden. Door dat alles staat de soort nu als ‘bedreigd’ op de Europese Rode Lijst; op mondiale schaal geldt hij als ‘kwetsbaar’.

Bescherming
Om de Keizerarend voor uitsterving te behoeden zijn talrijke maatregelen getroffen. Broedplaatsen, trekroutes en overwinteringsgebieden zijn wettelijk beschermd en worden waar nodig bewaakt. De jacht is verboden en men probeert het prooiaanbod te vergroten.

Leefgebied De Keizerarend

De Keizerarend heeft een tamelijk groot areaal, maar is nergens talrijk. Hij broedt ‘s zomers van Oostenrijk via Turkije en Kazachstan tot het oosten van Mongolië. Hij overwintert in Oost-Afrika, het Midden-Oosten, India en Oost-Azië.